Het ritme van de natuur

Ik heb op dit blog wel eens eerder geschreven over het volgen  van de natuur in mijn lessen. Dit is een essentieel onderdeel van antroposofisch onderwijs. En het gaat ook verder dan alleen het verwerken van (jaar)feesten in de onderwerpen die aan bod komen. Ik probeer letterlijk het ritme van de natuur te volgen. Niet altijd en niet helemaal, maar wel in essentie en grote lijnen. Klinkt dit wat te vaag en hocus-pocus? Valt echt wel mee.

Het ritme van de natuur, daarmee bedoel ik in dit geval het natuurlijke ritme van de seizoenen. En al lijken deze tegenwoordig zo vaak in de war (hebben we ineens lente in de winter, of herfst in de lente, herfst in de zomer of herfst in de winter), ik hou maar gewoon het 'traditionele' model van drie maanden winter, drie maanden lente, drie zomer en dito herfst aan. 

Het schooljaar begint aan het staartje van de zomer, met daarop aansluitend direct de herfst. De zomer is een seizoen met een naar buiten gaande beweging. Te antroposofische term? Naar buiten gaand wil gewoon zeggen dat alles bloeit; dat wat in de zaden zat is vrucht of bloem geworden. Die beweging kun je doortrekken naar de activiteiten die je in de klas doet. In het begin van het schooljaar laat je de kinderen ook een beetje naar buiten bewegen, door te vertellen over zichzelf (of hun vakantie). Iedereen moet elkaar (eventueel opnieuw) leren kennen en dus zijn er introductiespelletjes en opdrachten waarbij ze dat wat van binnen leeft (hun voorkeur, hobby's, ervaringen) naar buiten brengen. Dit duurt (net als dat staartje van de zomer) maar vrij kort omdat er al snel een nieuwe status quo ontstaat.

Bron: Pixabay

In de herfst begint de beweging om te draaien. Dat wat buiten bloeide valt af en de natuur maakt zich langzaam klaar om te overwinteren. Dit is een tijd om de oogst binnen te brengen, te kijken wat er het afgelopen jaar is ontstaan en voor te bereiden op de winterse stilheid en naar binnen gekeerdheid. Ook in de klas. De oogst binnen brengen betekent in dit geval dat je begint met inventariseren wat leerlingen geleerd hebben. Als het zevende (is eerste) klassers zijn dan is dat, dat wat ze op de basisschool geleerd hebben. Bij achtste of oudere jaars grijp je terug op wat ze het jaar daarvoor hebben gedaan en herhaal je dit nog eens kort. De opdrachten zijn in de zevende en achtste klas vooral gericht op luisteren en lezen. Iets dat van buiten komt en naar binnen gaat. Dit vormt een basis voor later, wanneer de leerlingen (meer) dingen vanuit zichzelf gaan doen.

Bron: Pixabay

Dit naar binnen gericht zijn wordt aan het einde van de herfst, begin van de winter nog sterker; we kijken hierbij filmpjes, luisteren naar verhalen en lezen dingen die de leerlingen doen nadenken. Het tempo wordt langzaamaan ook wat trager, om in de drie weken voor kerst (adventtijd duurt eigenlijk vier weken, maar de laatste week hiervan valt in de kerstvakantie en doen we dus als school niets) heel rustig en bedaard te worden. Net als de natuur om ons heen; het wordt kouder, de zaden verschuilen zich diep in de grond, we gaan een stil en ogenschijnlijk doods seizoen in. Maar net zoals de bomen en planten al het nieuwe leven voor het volgende seizoen bevatten is dat met de leerlingen ook zo. Alle luister-en leesoefeningen zijn zaadjes die er straks voor gaan zorgen dat ze zelf iets kunnen gaan doen met de taal. Datgene waar ik ze over na laat denken bij de opdrachten zijn kiemen waar ze straks weer verder op gaan bouwen.

Bron: Pixabay

Na de kerstvakantie is het nog steeds winter en gaan we een paar weken op dezelfde voet gewoon door, maar het tempo wordt wel iets opgevoerd. Zo rond februari, als het duidelijk wordt dat we een tijd met meer licht in gaan, begin ik ook met opdrachten waarbij leerlingen meer zelf gaan doen; kleine gedichtjes schrijven over de liefde bijvoorbeeld. Gedichten over de lente reciteren. De natuur ontwaakt langzaam en verandert qua beweging van naar binnen gerichte slaapstand naar meer naar buiten gerichtheid, en zo doen wij dat ook. Eerst voorzichtig, met die gedichtjes, maar zodra het voorjaarsconcert is geweest (onze school geeft in het voorjaar altijd een prachtig, professioneel concert, waar alle leerlingen en medewerkers aan mee doen) gaan we ook bij Engels goed los.

Bron: Pixabay

De onderwerpen van de verhalen die ik vertel zijn meer naar buiten gericht en de leerlingen gaan steeds meer zelf schrijven en spreken. In de muzieklessenserie van de achtste klas laat elke leerling bijvoorbeeld een stukje favoriete muziek horen en vertelt hierover. In de zevende klas doen we 'show and tell'; iets meenemen van huis dat belangrijk voor je is en hier iets over vertellen (kort en eenvoudig, niet te ingewikkeld maken).

Tegen de tijd dat de lente al steeds meer in de zomer verandert is de beweging helemaal van binnen naar buiten geworden; alles groeit en bloeit buiten en dat mogen mijn leerlingen ook. Dit zet ik om in projectlessen waarbij de leerlingen (nog geleid in de zevende klas en binnen een paar kaders geheel vrij in de achtste klas) zelf iets mogen bedenken en dit uitvoeren, zolang het in de Engelse taal is. Een filmpje, een strip, een kleine dichtbundel, een scenario, een verhaal, een toneelstuk, een TV programma, een vlog, noem maar op. Ze mogen dat wat bij hen van binnen leeft aan ideeën en fantasie naar buiten brengen in de vorm van een product zoals ik hier boven noem. Een heerlijke tijd waar ik altijd enorm van geniet. De vrijheid om te kunnen maken wat ze willen, met als basis dat wat ze vanaf de herfst hebben geleerd aan woorden en grammaticale structuren, maakt dat veel leerlingen de prachtigste dingen maken. De lessen waarbij ik langs loop, af en toe tips geef of de juiste kant op stuur, terwijl zij met plezier bezig zijn, zijn misschien wel de leukste lessen om te geven.

Bron: Pixabay

Zo is het dan volop zomer geworden en is de beweging naar buiten toe zo sterk dat het letterlijk is geworden: uit die school! Vakantie! Zes heerlijke weken genieten van  zomer en buiten zijn. 

Totdat, aan het staartje van die zomer, het hele ritme weer opnieuw begint met een heerlijk fris nieuw schooljaar. 

Dus saai? Zo elk jaar hetzelfde ritme? Absoluut niet, want je beweegt het hele jaar, en elk moment heeft zijn eigen schoonheid, en zijn eigen kracht. Net als mijn lessen.